در روز قيامت چندين گردنه و ايست بازرسي وجود دارد؛ يعني زماني كه انسان وارد صف محشر مي‏شود بايد در هفتاد مورد حساب و كتاب پس بدهد: يكي از ايستگاه‏ها خطرناك است و ان ايستگاه«مرصاد» نام دارد. در اين ايستگاه، بازرسي كننده خود خداوند است:

«ان ربك لبالمرصاد»⁽¹⁾

آيه مذكور دو معنا دارد:

1- خداوند در كمين‏گاه تو بوده و ناظر اعمالت مي‏باشد؛

2- در روز قيامت حساب و كتاب تو كه مربوط به حق‏الناس است با خداست و خداوند قسم خورده است كه به عزت و جلالم سوگند از حق الله ممكن است بگذرم اما از حق‏الناس نخواهم گذشت.

علي(ع) در نهج‏البلاغه مي‏فرمايد: خدايا پناه مي‏برم به تو از پليس راه دوم(مرصاد)، كه حتي اگر خاري در دست رفته باشد از آن هم سوال مي‏كني كه آيا اين خار از درخت خودت بود يا از درخت ديگري.

آري، از اين پليس راه نمي‏گذرند جز سبكبارها. باباطار عريان حديث پيامبر(ص) را اين گونه به شعر درآورده است:

موكه چون اشتري قانع به خارم                      خورم خاري خرواري به بارم

با اين خرج قليل و بار سنگين                         هنوز در روي صاحب شرمسارم

سعدي نيز بسيار عالي سروده است:

يكي قطره باران زابري چكيد                           خجل شد چو پهناي دريا بديد

مي‏گويد: قطره باراني به دريا افتاد و خود را در مقابل دريا و عظمت آن كوچك ديد و با خود گفت: ان جا كه دريا است من نيستم، يك قطره در مقابل دريا چيست؟! از آن جا كه خود را كوچك شمرد و عملش را ناچيز ديد سرانجام همين قطره داخل همان صدف افتاد و در و لولو شد.

آري خود را «نيست» حساب كرد و«هست» شد.

چه خوب است كه انسان هميشه اعمال خودش را با اعمال علي(ع) مقايسه كند، علي(ع) بعداز پيغمبر اكرم(ص)- آن 25 سالگي كه خانه‏نشين بود- بيكار ننشست وهمواره كارش خدمت به خلق خدا بود‎؛ در اين دوران 25 ساله،علي(ع) 26 باغ(نخلستان) براي فقرا درست كرد و براي هر يك از آن باغ‏ها قناتي حفر نمود.

قنبر مي‏گويد: اميرالمومنين(ع) در يكي از قنات‏ها- كه كم آب بود- در حال كندن چاه بودند، هنگام ظهر از قنات بيرون آمدند نماز خوانده و بعداز نماز فرمودند: قنبر! ناهار چه داري؟ گفتم: ياعلي! كدوي پخته. علي (ع)دستان مباركش را با آبي كه از چشمه قنات بيرون مي‏آمد شستند و فرمودند: غذا را بياور. قنبر مي‏گويد: علي كدوي پخته را مي‏خوردند و زير لب اين كلمات را زمزمه مي‏كردند كه: لعنت خدا باد بر آن كسي كه به خاطر شكم به جهنم رود؛شكمي كه مي‏توان آن را با نان جو و كدوي پخته سير كرد.

علي كدوي پخته را خورد و براي كندن قنات، داخل چاه رفت. كلنگ آقا در حال كندن به سنگي خورد و آب فوران كردو ديگر نتوانست كارش را ادامه دهد، ازچاه بيرون آمد،ديدم محاسن مباركش گل‏آلود است، در اين هنگام بود كه بستگان و خويشان علي به نخلستان آمدند و وقتي فراواني آب را ديدند متعجب شدند! علي در حالي كه هنوز از چاه بيرون نيامده بود، يك پايش اين طرف چاه و پاي ديگرش را در آن طرف چاه قرار داشت چشمش به خويشان و اقوامش افتاد، فرمود: قنبر قلم ودوات بياور. قنبر مي‏گويد رفتم و قلم و دوات آوردم آقا در كنار همان چاه رو به قوم وخويشانش كرده و فرمودند: چشم داشتي به اين چاه نداشته باشيد، اين چاه و قنات مال فقرا و بيوه زنان است؛ مال يتيم‏ها است. در همان حال، قنات را براي مستضعفين وقف كردندو از چاه بيرون آمدند.⁽²⁾

راوي مي‏گويد: بعدازظهر در حالي كه آفتاب گرم و سوزان بود از خانه بيرون آمدند، ديدم علي در وسط آفتاب ايستاده است، جلو رفتم و عرض كردم: ياعلي! همه مردم در استراحتند شم اهم استراحتي كنيد، در اين گرماي سوزان چرا اين جا ايستاده‏اي؟ فرمود: مي‏ترسم شخصي مشكلي داشته باشد وخجالت بكشد در خانه‏ام را بزند.

راوي مي‏گويد: در همين حال، زني آمد خدمت علي و فرياد برآورد: يا علي! به فرياد برس. حضرت فرمود: چه شده است؟ گفت: شوهرم مرا از خانه بيرون كرده است.

اميرالمومنين به طرف خانه آن زن راه افتاد و فرمود: بيا برويم شما را آشتي بدهم. زن راه افتاد آمد پشت در! علي در زد، جوان بي‏ادبي پشت در آمد- هم از لحاظ لباس بي‏ادب بود و هم از لحاظ گفتار- اميرالمومنين سلام  كرده و با زبان خوش فرمودند: اين زن است وزير دست تو است بايد به او خدمت كني و دلش را به دست آوري، چرا در اين هواي گرم از خانه‏ات بيرون رانده‏اي؟ جوان عصباني شده رو به زنش كردو گفت:شكايتت را نزد نامحرم برده‏اي؟ اگر به خانه بيايي آتشت خواهم زد.

علي وقتي اين جمله را شنيد پيراهن جوان را گرفت و به او سختي كرد. جوان در اين گير و دار علي را شناخت، به التماس افتاد، آقا! اشتباه كردم ديگر تكرار نمي‏كنم و .. علي(ع) رهايش كردند و فرمودند: توبه‏ات اين است كه با همسرت سازش كني.

آري، همه در استراحتند اما علي(ع) به فكر ديگران است، اما با اين حال، از قصور و تقصيرش مي‏گويد، مي‏نالد وغش مي‏كند. هزار ركعت نماز مي‏خواند ولي باز فرياد و ناله‏اش بلنداست؛ از خوف خدا به حالت اغما مي‏افتد و از صداي ناله‏اش نه اهل خانه كه ديگران بيدار مي‏شوند.

اگر خداي نكرده شيطان وسوسه‏اي كرد و خواست شم ارا از راه عجب به جهنم بكشاند علي را به ياد آوريد و خود را با او مقايسه كنيد، خواهيد ديد كه كارهاي شما در مقابل كارهاي علي ذره  و قطره‏اي است در مقابل دريا. اگر مي‏خواهيد سير و سلوكي داشته باشيد،اگر مي‏خواهيد به رستگاري برسيد،اگر مي‏خواهيد اهل بهشت شويد بايد دو چيز را در نظر داشته باشيد:

1- خلوص و يك رنگي بر زندگي، بر كار اداري وخلاصه بر تمام اعمال شم احاكم باشد.

2- مواظب باشيد كه شيطان با عجب، شما را به انحراف نكشاند.

البته بديهي است كسي كه خدمت به خلق خدا كند، كسي كه نماز شب بخواند و يا هر عمل نيك ديگر انجام دهد خوشحال مي‏شود،تنها چيزي كه هست اين كه:انسان نبايد به عمل خود ببالد و آن را بزرگ بيند.

پي نوشت:

[1]. فجر(89)آيه14.

[2]. فروغ كافي، ج7، ص543؛ وسائل الشيعه،ج13،ص303.